MGA KONSEPTONG MAY KAUGNAYANG LOHIKAL

 Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal

PAGSULAT NG REBYU NG ISANG PELIKULA

Wastong Bantas

Mga Bantas

0. Bukod sa bantas na tuldok, pananong, at padamdam na inilalagay sa hulihan ng pangungusap ay may iba pang bantas na kailanga mong matutuhan dahil sa mahalagang gamit nito.

   Ito ay mahalaga mong matutunan para sa malinaw na pagpapahayag. Ginagamit ang mga ito sa paghihiwa-hiwalay ng mga pangungusap, parirala, at salita para sa nasabing layunin.

   Narito ang ilang mga bantas na malimit ding gamitin sa pagsulat at ang kanilang mga gamit.

Wastong Gamit ng Gitling 

              (ayon sa Ortograpiyangg Pambansa, Komisyon sa Wikang Filipino, Edisyon 2013 )

1. Sa Inuulit na Salita

     Halimbawa: ano-ano, ilan-ilan, iba-iba

   a. Kung mahigit sa dalawang pantig ang salita, ang unang dalawang pantig lamang ang inuulit.    Halimbawa: suntok-suntuin, suri-suriin

   b. Inuulit ang buong unang dalawang pantig kung may dalawang pantig lamang ang salita. Ngunit hindi inuulit ang panghuling katining ng ikalawang pantig kapag mahigit dalawang pantig ang salita.    Halimbawa: balik-balik, wasak-wasak, bula-bulagsak

   c. Ngunit kung may unlapi isinasama ito sa unang bahaging inuulit.    Halimbawa: pabalik-balik, nagkawasak-wasak, pabula-bulagsak

2. Sa Isahang Pantig na Tunog

        Halimbawa: tik-tak, ding-dong, plip-plap

3. Sa Paghihiwalay ng Katinig at Patinig- Paghiwalayin ang pantig na nagtatapos sa katinig at ang sumusunod na pantig na nagsisimula sa patinig.                                                                              

     a. Halimbawa: pa-Mandaluyong ngunit pahilaga, pa- maka- Filipino ngunit makalupa At kapag salitang banyaga at nasa orihinal na baybay ang kasunod.  b. Halimbawa: pa-cute, ngunit pakyut, Maki-computer, ngunit makikompiyuter.    c. Halimbawa: mag-aral, mag-isa, agam-agam

4.  Sa Pinabigat na Pantig - Ginagamit din ang gitling upang bigyan ng bigat o diin ang kakaibang bigkas sa naunang pantig, gaya sa matandang “ gab-i” na kasingkahulugan lamang din ng makabagong “gabi”.   

           Narito pa ang ilang halimbawa: lig-in ( sinaunang Tagalog ) pagiging alanganin, lang-ap (sinaunang Tagalog ) pag-inom nang mabuti.

     5.   Sa Bagong Tambalan- Ginagamit ang gitling sa mga bagong tambalang salita, gaya sa sumusunod:

Halimbawa: lipat-bahya, bigyang-buhay, bagong salita

       Walang tiyak na tuntunin kung kalian inaalisan ng gitling ang tambalang salita. May mga salitang gaya ng “kathang-buhay” para sa nobela noong panahon ng Amerikano ang isinusulat nang kathambuhay ngayon. May matandang palipad-hangin, basang sisiw, at bunong braso na hindi pa rin inaalisan ng gitling. May bagong imbento naman, gaya ng balikbayan, na wala nang gitling nang unang ilathala. Mahirap nang masabi kung kalian inaalisan ng gitling at pinagdikit ang pilikmata, anakpawis, balinsuso. 

      6. Tambalan ang “Punongkahoy” – Dapat malinaw na may salitang gay ng punongkahoy  

at buntonghininga na likha mula sa dalawang salita; puno + ng at kahoy; at bunton + ng at hininga. May bumabaybay sa mga ito na “punungkahoy” at “buntunghininga” dahil sa arbitraryong pagsunod sa o na nagiging u sa loob ng pinagtambal na mga salita. Ngunit ang ganoong pagpapalit ay hindi na kailangan. ( nasa tuntuning 7.5 ng Ortograpiyang Pambansa). Nagkadikit man, wala naming bagong kahulugang lumitaw sa pagdidikit. Bukod pa, madali ring makilala ng mambabasa ang dalawang orihinal na salitang pinagsama sa punongkahoy at sa buntonghininga.

         7. Sa Pagsulat ng Oras- Ginagamit ang gitling upang ihiwalay ang numero s oras at petsang may 

ika-gayungin sa pagbilang ng oras, numero man o binabaybay na ikinakabit sa alas-gaya sa sumusunod:

                Halimbawa:  ika-8 ng umaga ngunit ikawalo ng umaga

                                      Alas 12 ng tanghali, alas-dose ng tanghali 

       *** Tandaan: Laging binabaybay ang oras na ala-una

         8. Sa Kasunod ng “De”- Ginagamitan ng gitling ang salitang may unlapng de- mula sa Espanyol  na nangangahulugang “sa pamamagitan ng” o “ ginagawa o ginagamit sa paraang ... “

                Halimbawa: de-kolor, de-mano, de-bola, de-lata, de-bote 

        9. Sa Kasunod ng “Di”- Ginagamitan ng gitling ang salitang pinangungunahan ng di (pinaikling hindi ) at nagkakaroon ng kahulugang idyomatiko, tila kasabihan, malimit na kasalungat ng orihinal nito, at malimit na may mapagbiro o mapang-uyam na himig.

                Halimbawa: di-mahapayang-gatang, di-mahipo di-maitulak-kabigin, di-maliparang-uwak 

       10. Sa Apelyido- Ginagamitan ng gitling ang mga apelyido ng babaeng nag- asawa upang ipakita ang orihinal na apelyido noong dalaga pa.

                Halimbawa: Genoveva Edroza-Matute, Gilda Cordero-Fernando

Kapag ginagamit ang anyong ito sa lalaki, gaya sa kaso ni Graciano Lopez- Jaena, ang apelyido pagkatapos ng gitling ang apelyido sa ina. Kung iwawasto alinsunod sa praktikang Espanyol, ang dapat sanang anyo ng pangalan ng dakilang Propagandista ay Graciano Lopez y Jaena. 

           11.  Sa Pagsaklaw ng Panahon - Ginagamitan ng gitling ang panahong sakop o saklaw ng dalawang petsa.

                Halimbawa: 1882-1903 ( Panahon ng Patinding Nasyonalismo )

                                    23 Hulyo 1864 – 13 Mayo 1903 ( Apolinario Mabini )